Η Παναγιά βρίσκεται στο Νομό Ηρακλείου και από 1/1/2010 αποτελεί Τοπική Κοινότητα του δήμου Μινώα Πεδιάδας, ενώ ήταν Κοινότητα Παναγιάς πριν τη συνένωση με το δήμο Αρκαλοχωρίου το 1999. Από το 1999 έως το 2010 αποτελούσε Τοπικό διαμέρισμα του Δήμου Αρκαλοχωρίου, ενώ στη παλαιότερη διοικητική διαίρεση του νησιού αποτελούσε οικισμό της επαρχίας Πεδιάδος. του νομού Ηρακλείου. Με βάση την πληθυσμιακή απογραφή του 2001 έχει 606 κατοίκους. Η θέση της Παναγιάς είναι στο δρόμο που πηγαίνει προς την Έμπαρο και τη Βιάννο. Απέχει 10 χιλιόμετρα από το Αρκαλοχώρι. Ο κάμπος του διαρρέεται από τον ποταμό Αυλιώτη.
Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκομία ως κύρια ασχολία και επίσης με την κτηνοτροφία. Παράγονται λάδι, σταφίδα, κρασί, λαχανικά, μέλι. Καθεδρικός Ναός είναι ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Στην κεντρική πλατεία βρίσκεται ο βυζαντινός ναός του Αγίου Κωνσταντίνου. Κεντρικός ναός είναι ο ναός του Αγίου Δημητρίου δίπλα στο δρόμο προς Έμπαρο - Βιάννο. Δραστηριοποιείται πολιτιστικός σύλλογος. Λειτουργούν περιφερειακό ιατρείο, Δημοτικό Σχολείο και νηπιαγωγείο.
Στο κέντρο του οικισμού συναντούμε την Ενετική Βρύση, η οποία έχει κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού. Δίπλα σε αυτήν βρίσκεται ο ναός της Αγίας Τριάδας, βυζαντινός και δίκλιτος. Στην πλατεία Παπαχαριλάου βρίσκουμε πλακόστρωτους δρόμους. Ενδιαφέρον είναι και το παραδοσιακό ελαιουργείο. Το παλαιό εργοστάσιο με τα μηχανήματα, η "φάμπρικα" αποτελεί απομεινάρι της πολιτιστικής κληρονομιάς του χωριού.
Η Φάμπρικα έχει αγοραστεί από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Παναγιάς και με ενέργειες του Δ.Σ αναπαλαιώθηκε με πρόγραμμα των ΟΠΑΑΧ και σήμερα είναι επισκέψιμη με ελεύθερη είσοδο.
Στο χωριό έχουν βρεθεί εργαλεία που χρονολογούνται από τη Νεολιθική Εποχή. Όπως είναι σήμερα ως οικισμός πιστεύεται ότι άρχισε να αναπτύσσεται από τους Ενετούς κατά το 13ο αιώνα. Κτίστηκε βενετσιάνικο κάστρο.
Η Παναγιά οφείλει την ονομασία της πιθανότατα στη βυζαντινή Μονή της Παναγιάς της Ψωμοπούλας.
Η Παναγιά οφείλει την ονομασία της πιθανότατα στη βυζαντινή Μονή της Παναγιάς της Ψωμοπούλας.
Με βάση την παλιότερη διοικητική διαίρεση, η Παναγιά αποτελούσε ξεχωριστή κοινότητα και υπαγόταν στην επαρχία Πεδιάδος του νομού Ηρακλείου, ενώ κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας, αλλά και τα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας, η Παναγιά ήταν έδρα ξεχωριστού και ομώνυμου Δήμου. Το χωριό αναφέρεται από το 1577 σε ενετικές και σε τουρκικές απογραφές. Στον Καστροφύλακα αναφέρεται το 1583 (Panagia) με 278 κατοίκους και στην τουρκική απογραφή (1671) με 87 χαράτσια.
Στην περιφέρεια του χωριού υπάρχουν πολλά εξωκλήσια που συνδέονται με μύθους και θρύλους. Αναφέρονται χαρακτηριστικά το εξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου του Αγριμολόγου, του Αγίου Νικολάου της Αγίας Μαρίνας όπου αποκαλύφθηκαν τελευταία σπάνιες αγιογραφίες και βρίσκεται στο μονοπάτι (Περατόστρατα) που οδηγεί στη Βιάννο δίπλα οπου βρίσκεται και το χάνι του Μούλεφε στην Περατόστρατα και οδηγεί έξω από το λεκανοπέδιο του χωριού
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ / ΦΩΤ - ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣ
