Το Ψυχρό είναι το πιο γνωστό και το πιο τουριστικό χωριό του Οροπεδίου εξαιτίας του σπηλαίου του (Δικταίον Άντρον), που βρίσκεται πάνω ακριβώς από το χωριό. Σύμφωνα με την παράδοση, αλλά και λόγω πολλών λατρευτικών κειμηλίων που έχουν βρεθεί μέσα στο σπηλαίο, θεωρείται το μέρος όπου γεννήθηκε και κυρίως λατρεύτηκε ο πατέρας των Ολύμπιων Θεών, ο Δίας. Το σπήλαιο, βέβαια, είναι ένα από τα μοναδικότερα σπήλαια της Κρήτης, καθώς διαθέτει εκατοντάδες μικρούς και μεγάλους σταλακτίτες. Είναι από τα πλέον τουριστικά μέρη της Κρήτης και κάθε χρόνο εδώ και 60 χρόνια το επισκέπτονται δεκάδες χιλιάδες τουρίστες.
Το χωριό του Ψυχρού, όπως και όλα τα χωριά του Λασιθίου, είναι κτίσμα των τελευταίων αιώνων της Ενετοκρατίας. Ύστερα από την ολοσχερή καταστροφή ολόκληρης της επαρχίας το 1364, έναν αιώνα μετά, το 1465, η Βενετία αποφάσισε να καλλιεργηθεί ο κάμπος για την παραγωγή σιτηρών. Από τότε άρχισε η εποχική παραμονή στο Οροπέδιο κατά τη σπορά και τη συγκομιδή. Είναι χτισμένο στους πρόποδες του βουνού Τούμπα Μούτσουνας (1537μ.) και ήταν έδρα του Ανατολικού δήμου του Οροπεδίου το 1900 επί Κρητικής Πολιτείας. Υπάρχουν διάφορες υποθέσεις για την προέλευση του ονόματος του: άλλοι το συνδέουν με την τοποθεσία όπου είναι κτισμένο (όπου γίνεται το πλάτεμα της συνεχιζόμενης λαγκαδιάς), άλλοι θεωρούν ότι έχει προελληνική προέλευση και άλλοι ότι οφείλεται σε μια πηγή κρύου νερού που βρίσκεται στο χωριό.
Το χωριό του Ψυχρού, όπως και όλα τα χωριά του Λασιθίου, είναι κτίσμα των τελευταίων αιώνων της Ενετοκρατίας. Ύστερα από την ολοσχερή καταστροφή ολόκληρης της επαρχίας το 1364, έναν αιώνα μετά, το 1465, η Βενετία αποφάσισε να καλλιεργηθεί ο κάμπος για την παραγωγή σιτηρών. Από τότε άρχισε η εποχική παραμονή στο Οροπέδιο κατά τη σπορά και τη συγκομιδή. Είναι χτισμένο στους πρόποδες του βουνού Τούμπα Μούτσουνας (1537μ.) και ήταν έδρα του Ανατολικού δήμου του Οροπεδίου το 1900 επί Κρητικής Πολιτείας. Υπάρχουν διάφορες υποθέσεις για την προέλευση του ονόματος του: άλλοι το συνδέουν με την τοποθεσία όπου είναι κτισμένο (όπου γίνεται το πλάτεμα της συνεχιζόμενης λαγκαδιάς), άλλοι θεωρούν ότι έχει προελληνική προέλευση και άλλοι ότι οφείλεται σε μια πηγή κρύου νερού που βρίσκεται στο χωριό.
Πρώτη φορά αναφέρεται ως Mettocchio Psicro, αλλά δεν γίνεται αναφορά στον αριθμό των κατοίκων του, όπως γίνεται σε άλλα μετόχια. Πιθανόν να ήταν ακατοίκητο τότε. Στην τούρκικη απογραφή του 1671 αναφέρεται ως Psihro με 42 οικογένειες. Στην απογραφή του 1881 το Ψυχρό είναι έδρα ομώνυμου δήμου με αριθμό κατοίκων 333 και το 1900 με 363. Το 1920 αναφέρεται ως έδρα ομώνυμου αγροτικού δήμου με 325 κατοίκους, το 1928 ως έδρα ομώνυμης κοινότητας με 390 κατοίκους, το 1940 με 453, το 1951 με 422, το 1961 με 506, το 1971 με 307, το 1981 με 248, το 1991 με 323 και το 2001 με 208 μονίμους κατοίκους.
Το Ψυχρό είναι η ιδιαίτερη πατρίδα του Αντώνιου Παπαδάκη, του μεγαλύτερου ευεργέτη του Πανεπιστημίου των Αθηνών, και του Ισμαήλ Φερίκ πασά, διοικητή του αιγυπτιακού στρατού που κατέστρεψε την επαρχία στην επανάσταση του 1866. Και οι δυο ήταν παιδιά του παπά Φραγκιά Καμπάνη (Παπαδάκη) και τα αιχμαλώτισε ο αιγυπτιακός στρατός με το Χασάν πασά το 1823, που κατέστρεψε για άλλη μια φορά την επαρχία. Ο ένας αδελφός, ο Αντώνιος, κατόρθωσε να φύγει από την Αίγυπτο. Ο άλλος, που στο μεταξύ τον είχαν αναγκάσει οι Τουρκοαιγύπτυοι να αλλάξει πίστη και να γίνει μουσουλμάνος, είχε προαχθεί σε διάφορα υπουργήματα, πολιτικά και στρατιωτικά. Δεν θέλησε να ακολουθήσει το παράδειγμα του αδελφού του. Έγινε μεγάλος αξιωματικός, πασάς του αιγυπτιακού στρατού, με το όνομα Ισμαήλ Φερίκ πασάς. Και ήταν τυχερό του να συμβάλει στην καταστροφή του Λασιθίου το 1867 με αρχηγό τον Ομέρ πασά. Ύστερα από την καταστροφή του Λασιθίου επιστρέφοντας στο Ηράκλειο πέθανε στα Σπήλια. Στις 10-7-1867 σε έκθεση του αρχηγού των επαναστατών, Κ. Σφακιανάκη, αναφέρεται ότι τραυματίστηκε κοντά στο χωριό Πινακιανώ. Άλλοι λένε ότι δηλητηριάστηκε από τον Ομέρ πασά, ο οποίος αντιλήφθηκε το ενδιαφέρον του για τους Χριστιανούς.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ - ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣ
