Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΣΤΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΤΟΥ ΧΘΕΣ

Την εποχή που κτίστηκαν τα βιομηχανικά κτίρια, το παραλιακό μέτωπο του 

Ηρακλείου αποτελούσε και τη βιομηχανική του περιοχή, που χαρακτηριζόταν από το 

αντικείμενο της επεξεργασίας των τοπικών προϊόντων και τη σχέση της με το λιμάνι για τη μεταφορά των προϊόντων. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι οι ίδιοι οι βιομήχανοι της εποχής πίεσαν για τον καθορισμό της θέσης της πρώτης βιομηχανικής περιοχής του Ηρακλείου στην περιοχή που, πολύ αργότερα, χαρακτηρίστηκε σαν περιοχή ανάπτυξης του Ανατολικού Πολεοδομικού Κέντρου.

ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΑΘΗΝΑ

Το κτιριακό συγκρότημα του εργοστασίου ''ΑΘΗΝΑ'' ιδιοκτησίας ''ΑΘΗΝΑ ΑΒΕΕ'' 

βρίσκεται ανατολικά της εντός τειχών πόλης του Ηρακλείου, στην περιοχή του Ανατολικού Πολεοδομικού Κέντρου. Το εργοστάσιο ''ΑΘΗΝΑ'' το οποίο λειτούργησε ως σαπωνοποιείο – πυρηνελαιουργείο ιδιοκτησίας Αλεπουδέλη αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα βιομηχανικού κτηρίου τόσο ως προς τη μορφολογία, που είναι λιτή, όσο και στις κατασκευαστικές λεπτομέρειες. Χαρακτηριστικό του συγκροτήματος είναι η ''προσθετική'' διάρθρωση των χώρων της μονάδας γύρω από την κεντρική αυλή, στοιχείο που αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό των συνεχών εξελισσόμενων παραγωγικών μονάδων, αφού η διαδικασία παραγωγής αναπτυσσόταν σε πολλούς άξονες. 

 Οι κτιριακού όγκοι του συγκροτήματος είναι μονόροφοι ή διόροφοι με όψεις που 

χαρακτηρίζονται από τα κενά των εν σειρά ανοιγμάτων. Η επικάλυψη γίνεται με στέγες τετράρυχτες ή δίρυχτες αλλά και δώματα. Τα πρώτα κτήρια του συγκροτήματος που κτίστηκαν στο τέλος του περασμένου αιώνα,δηλαδή τα κτήρια Α,Β,Γ, είναι τοποθετημένα στο κέντρο και στο νότιο όριο του ακινήτου. Είναι δομημένα με ημιλαξευτή εμφανή λιθοδομή. Στην μεταπολεμική περίοδο κατασκευάστηκαν νέες πτέρυγες στο κεντρικό κτήριο 

Τα νεώτερα κτίσματα,που λειτουργούν ως κτήρια συνοδείας των αρχικών 

κτισμάτων,είναι δομημένα με εμφανή πλιθοδομή ή εμφανή λιθοδομή μόνο στο ισόγειο και έχουν σενάζ από οπλισμένο σκυρόδεμα στο ύψος της ποδιάς και του πρεκιού των ανοιγμάτων. 

 Στην δεκαετία του ’70 προστέθηκαν νέες πτέρυγες (Ε,Ζ) με φέροντα οργανισμό από 

οπλισμένο σκυρόδεμα. Εμφανής είναι η διαφορετική μορφολόγηση των όψεων ως προς τα ανοίγματα τα οποία στα αρχικά κτίσματα εμφανίζονται υψίκορμα ενώ στα νεώτερα η σχέση πλάτους-ύψους διαφοροποιείται σαφώς υπέρ του πλάτους. 

 Στην δεκαετία του ’90 τμήματα του βιομηχανικού συγκροτήματος λειτουργούν ως 

χώρος αναψυχής και εμπορικών εκθέσεων με αποτέλεσμα να δεχτούν τα τμήματα αυτά σοβαρές επεμβάσεις που αλλοίωσαν την αρχική μορφή. Έτσι, κατασκευάστηκαν μεταλλικές προσθήκες κατ’ έκταση, νέα μεταλλικά πατάρια στο εσωτερικό τους, κτλ

ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΚΑΣΤΡΙΝΑΚΗ

Το κτιριακό συγκρότημα των Κυλινδρόμυλων Α. και Γ. Καστρινάκη Α.Ε.Ε, 

ιδιοκτησίας Κυλινδρόμυλων Α. και Γ. Καστρινάκη Α.Ε.Ε. βρίσκεται ανατολικά της εντός 

των τειχών πόλης του Ηρακλείου και συγκεκριμένα στο χώρο της τάφρου των ενετικών οχυρώσεων, στο τμήμα μεταξύ των προμαχώνων SABBIONARA και VITTURI. 

 Τους παλαιότερους κτιριακούς όγκους αποτελούν το κεραμοσκεπές λιθόκτιστο 

κτίσμα που οικοδομήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα για να στεγάσει τον ατμοκίνητο 

αλευρόμυλο (κτίσμα Α) καθώς και το κτίσμα, στα δυτικά του και σε απόσταση από αυτό που στέγαζε γραφείο (κτίσμα Δ). Μεταξύ των ανωτέρω κτισμάτων και σε επαφή με το 1ο επίπεδο του κτίσματος Α υπάρχει ενετική στοά και φρέαρ. Τα κτίσματα Β και Γ προστέθηκαν μεταγενέστερα ,κατά τις διαδοχικές φάσεις ανανέωσης και εκσυχρονισμού της μονάδας με στόχο να συμβάλουν στην καλύτερη λειτουργία των υπαρχουσών εγκαταστάσεων. 

Το κτίσμα Α,των αρχών του αιώνα δημοσιευμένη στο βιβλίο του G.GEROLA : “I MONUMENTI VENETI NELL ISOLADI CRETA” VOL I, PART II είναι ένα τυπικό βιομηχανικό κτήριο των αρχών του 20ου αι. Σε κάτοψη είναι επίμηκες κατά τον άξονα ΒΑ-ΝΔ. Η μορφολογία των όψεων, που είναι διακριτική και καθόλου πομπώδης, χαρακτηρίζεται από απλά υψίκορμα ανοίγματα, γωνίες διαμορφωμένες με καλοδουλεμένα πελέκια και γείσο κάτω από το οποίο αναπτύσσεται οδοντωτή ταινία διαμορφωμένη από πλαγίως τοποθετημένα τούβλα. Το κτίσμα επιβάλλεται στην γύρω περιοχή με την λιτή μορφή του και τον μεγάλο όγκο του. 

Το κτίσμα Β είναι μεταγενέστερη προσθήκη που χαρακτηρίζεται από νεοκλασικά μορφολογικά στοιχεία στις όψεις και κεραμοσκεπή στέγαση .Χρησιμοποιήθηκε κατά την περίοδο της κατοχής κατά ένα μέρος ως κατοικία των ιδιοκτητών και γραφεία της επιχείρησης ,ενώ η αρχική του χρήση γραφεία. 

 Το κτίσμα Γ ,που στέγασε χώρους αποθηκών, κατασκευάστηκε γύρω στο 1950 είναι 

λιθόκτιστο και στεγάζεται με οριζόντια πλάκα από οπλισμένο σκυρόδεμα. 

 Το κτίσμα Δ είναι λιθόκτιστο και καλύπτεται με κεραμοσκεπή στέγη. 

 Σήμερα χαρακτηριστικό του συγκροτήματος των κυλινδρόμυλων είναι η “άτακτη” 

διάρθρωση των χώρων της μονάδας πράγμα που αποτελεί βασικό στοιχείο των συνεχώς εξελισσόμενων παραγωγικών μονάδων

ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ

 Το κτίριο της Ηλεκτρικής βρισκόταν στο Βορειοδυτικό άκρο της παλιάς πόλης του 

Ηρακλείου. Το κτίσμα είναι κατασκευασμένο πάνω στο παράκτιο Ενετικό τείχος της πόλης στον κόλπο του Δερματά δυτικά της ομώνυμης πόλης. Κτίστηκε το 1918 από την Γαλλική κατασκευαστική εταιρεία MAC ALPIN για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες παραγωγής και τροφοδοσίας ηλεκτρικού ρεύματος της Κρήτης. Αποτελείται από τρία κτίρια που κατασκευάστηκαν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους και λειτούργησαν τα τελευταία χρόνια ως ενιαίο σύνολο. 

Το κεντρικό κτίριο, που είναι το αρχικό, ήταν πετρόκτιστο μονόροφο με μεγάλο ύψος στεγασμένο με σύριχτη μεταλλική στέγη και με κάτοψη ορθογωνίου παραλληλογράμμου. Η πρόσοψη διαιρείται σε εννέα ίσα μέρη με παραστάδες από εμφανή λιθοδομή. Στο κέντρο κάθε τμήματος δημιουργούνται υψίκορφα ανοίγματα δύο από τα οποία είναι πόρτες (το τρίτο άνοιγμα από τις άκρες του κεντρικού κτιρίου). Τα ανοίγματα περιβάλλονται από λαξευτούς 

Γωνιολίθους. Τα κουφώματα είναι μεταλλικά. Η στέψη του κτιρίου οριοθετούνται με απλό γείσο-ταινία και γείσο σε ελαφρά προεξοχή. Το κεντρικό τμήμα της στέγης είναι 

υπερυψωμένο δημιουργώντας φεγγίτες για πρόσθετο φωτισμό. Στη κεντρική πτέρυγα τα ανοίγματα έχουν υποστεί αλλοιώσεις. Έχει προστεθεί ένα άνοιγμα πάνω από το δυτικό παράθυρο ενώ έχει διαπλατυνθεί και έχει μειωθεί το ύψος σ' ένα άλλο παράθυρο για να δημιουργηθεί μια μεγάλη μεταλλική πόρτα που θα διευκόλυνε την είσοδο των οχημάτων στο εσωτερικό του κτίσματος. 

 Η ανατολική πτέρυγα είναι μεταγενέστερη. Το κτίσμα είναι τριώροφο με δύριχτη 

μεταλλική στέγη. Τα μορφολoγικά του στοιχεία ακολουθούν τις επιταγές της 

φουνξιοναλιστικής αρχιτεκτονικής προσαρμοσμένα στο πνεύμα του αρχιτεκτονικής 

προσαρμοσμένα στο πνεύμα του αρχικού κτίσματος. 

 Η δυτική πτέρυγα είναι τετραώροφη (από την στάθμη του δρόμου φαίνεται διώροφη). 

 Η κατασκευή της Ηλεκτρικής βρισκόταν στην περιοχή της Αγίας Τριάδας που 

αποτελούσε μέχρι τον μεσοπόλεμο την βιομηχανική περιοχή της πόλης του Ηρακλείου. Στα βορειοδυτικά όρια της Αγίας Τριάδας βρίσκεται συγκεντρωμένα αξιόλογα βιομηχανικά κτίρια των αρχών του αιώνα το κτίριο της ΔΕΗ, το Καπνεκοπτείο, οι Σταφιδαποθήκες. 

ΚΑΠΝΟΚΟΠΤΗΡΙΟ

 Στην Αγία Τριάδα, στη θέση όπου το πρώτο ήμισυ του 17ου αιώνα υπήρχε η Μονή 

της Παναγίας της Ακρωτηριανής, βρίσκεται το κτίριο του καπνοκοπτηρίου. 

 Το κτίριο έχει κάτοψη σε ορθογώνιο σχήμα και συμμετρία κατά τους δύο άξονες 

κατασκευής (βορρά-νότο, ανατολή-δύση). Σήμερα ο λιθόκτιστος τοίχος που το περιβάλλει καθώς και το κτίριο είναι κηρυγμένα μνημεία (ΦΕΚ. 45/Α/18-3-47). Αναφέρεται ότι το μοναστήρι κατεδαφίστηκε από τους Τούρκους και με τα υλικά του ανεγέρθηκε τον 19ο αι. το σημερινό κτίριο. 

 Το κτίριο του Καπνοκοπτηρίου είναι δυόροφο κεραμοσκεπές κτίσμα αποτελούμενο 

από τρεις πτέρυγες. Οι πτέρυγες έχουν στέγες σε διαφορετικά επίπεδα και αυτό συντελεί στην κλιμάκωση των όγκων τους. Ο κύριος όγκος του κτιρίου προβάλλει υψηλότερα από τους άλλους και σε αυτόν υπάρχουν δύο μεγάλες αίθουσες μία σε κάθε όροφο. Η επικοινωνία του ισογείου με τον πρώτο όροφο επιτυγχάνεται με δύο ξύλινες σκάλες που βρίσκονται στις παράπλευρες πτέρυγες. Οι τοιχοποιίες είναι κατασκευασμένες από αργολιθοδομή ενώ στις γωνίες, με λαξευτά πελέκια διαμορφώνονται παραστάδες. 

 Το Καπνεκοπτήριο, κηρυγμένο από το 1947, προστατευόμενο από την 13η Εφορεία 

Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων, αποκαταστάθηκε από την ίδια και 

αποκαλύφθηκε σε κοινή θέα μετά την κατεδάφιση της παλιάς λαχαναγοράς

ΣΤΑΦΙΔΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ

Σταφιδεργοστάσια (από αφήγηση του Μανώλη Τσουκαλά στην εφημερίδα Πατρίδα) 

 Kάποιος που περνά από τη Χανιώπορτα και δεν έχει βιώσει τα χρόνια της ακμής της, δεν μπορεί να φανταστεί ότι αυτό το μέρος ήταν το πιο ζωντανό κομμάτι του Ηρακλείου. Ένα έρος που έσφυζε από ζωή και έντονη οικονομική δραστηριότητα. 

 Εκεί βρίσκονταν, όλα-ή σχεδόν όλα, τα σταφιδεργοστάσια, οι σταφιδαποθήκες, οι 

σταφιδέμποροι, οι μεταπράτες και οι μεσίτες. Γύρω από τη σταφίδα, είχε αναπτυχθεί μια δυναμική οικονομία, που έδινε ζωή σε εκατοντάδες κόσμο. 

 Σταφιδεργάτες, σταφιδεργάτριες, αραμπατζήδες, περιπτεράδες, ταβερνιάρηδες, 

τομπολατζήδες, καρφοκιβωτοποιοί, μηχανουργοί, κουρείς, μπακάληδες και διάφοροι πλανόδιοι μικροπωλητές εκεί έβγαζαν το ψωμί τους, λίγο πικρό για πολλούς. Έξω από την πύλη-για “τεχνική” υποστήριξη των αραμπατζήδων-υπήρχαν καροποιοί, σαμαρτζήδες, πεταλωτήδες και τεχνίτες με το σφυρί και το αμόνι. 

ΟΔΟΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ

 Σ’ αυτή την μικρή πλατεία, στο τέρμα της οδού Καλοκαιρινού, υπήρχαν 5 (!!!) 

περίπτερα, 3 κουρεία, 2 στιλβωτήρια παπουτσιών, 5 καφενεία, 3 ποδηλατάδικα, 2 

παγοπωλεία, 3 μπακάλικα και γύρω στα εφτά μαγέρικα και καπηλιά. Υπήρχε τόσος κόσμος, που την Χανιώπορτα πάντα διάλεγαν οι διάφοροι κουταλιανοί και μπεχλιβάνηδες για να δώσουν παραστάσεις.  Τα περισσότερα σταφιδεργοστάσια βρίσκονταν στην Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. 

Πρώτο και καλύτερο στα δεξιά το μεγαλόπρεπο εργοστάσιο των αδελφών Κωνσταντινίδη, οι οποίοι μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, είχαν μεταφέρει την επιχείρηση από τα Βουρλά της Ιωνίας. 

 Αυτό λοιπόν το μνημείο της βιομηχανικής ακμής της πόλης, γκρεμίστηκε, χωρίς 

καμιά αντίδραση από κανένα κουλτουριάρη. Ακριβώς απέναντι από του Κωνσταντινίδη η σταφιδική Νικολαΐδη, λίγο πιο κάτω, πάντα στα αριστερά, τα εργοστάσια Περδικογιάννη και Διακάκη. Υπήρχαν δύο ακόμα στα δεξιά, δεν μπορώ να θυμηθώ ποια (ίσως Γκριδάκη και Φωστηρόπουλου). Στο τέλος του δρόμου δεξιά η Ενωση Σουλτανοπαραγωγών Κρήτης και αριστερά το πέτρινο εργοστάδιο Ακράτου. Στρίβοντας δεξιά την παραλιακή συναντούσαμε δυο μικρότερα, του Θεοχάρη και των αδελφών Μαγγανά. 

Σταφιδεργοστάσιο των αδελφών Κωνσταντινίδη..

 Πολύ κοντά στη Χανιώπορτα, τα εργοστάσια Φλώρου, Μελισσίδη, Παπαδογιωργάκη, 

σε κάθετους δρόμους της Πλαστήρα. Εξω από την πύλη, στη Μάχης Κρήτης, το εργοστάσιο Τζουλάκη και προς τα Καμίνια τα εργοστάσια Τοσκούδη, αδελφών Γαλενιανού και ΚΣΟΣ. Το μοναδικό εργοστάσιο που ήταν σε άσχετο μέρος, ήταν του Διαλυνά (στον Αγιο Τίτο). Σε όλο αυτό το σκηνικό, κυρίαρχο στοιχείο οι σταφιδεργάτες. Οι πιο πολλοί, Μικρασιάτες από τα Βουρλά, τον Γκιουλμπαξέ, το Αϊβαλί και τα Αλάτσατα. Άνθρωποι ξεριζωμένοι από τις πατρογονικές εστίες, πάλευαν να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους. Δυστυχώς ποτέ δεν κατάφεραν να έχουν το βιοτικό επίπεδο της πατρίδας τους. Ξέρεις τι είναι τη μια μέρα να είσαι νοικοκύρης στα Βουρλά, στον Τσεσμέ ή στα Αλάτσατα και την άλλη μέρα να σε πετάνε στα πανάθλια χαμόσπιτα της Κιζίλ Ντάπιας, όπου πριν από σένα έμεναν τα κατακάθια των Τούρκων και αρκετά από αυτά τα σπίτια στέγαζαν τα τούρκικα πορνεία της πόλης;  Η δουλειά του σταφιδεργάτη ήταν πολύ σκληρή και ανθυγιεινή. Απ’ το πρωί μέχρι το βράδυ σήκωναν τσουβάλια βάρους καμιά φορά μέχρι εκατό οκάδες, όταν η σταφίδα είχε μείνει πολύ καιρό στα τσουβάλια και είχε μελώσει. Τότε δεν υπήρχαν κλαρκ ούτε ασανσέρ, μόνο ένα βίντσι σε κάνα-δυο εργοστάσια. Κατά το Σεπτέμβριο και Οκτώβριο, τα περισσότερα σταφιδεργοστάσια δούλευαν επί εικοσιτετραώρου βάσεως γιατί έπρεπε να προλάβουν να εκτελέσουν τις παραγγελίες και να μη χάσουν το καράβι. Τον υπόλοιπο χρόνο οι εξαγωγές ήταν σποραδικές. (Άλλα χρόνια τότε, άλλα τώρα. Άλλα μέσα τότε, άλλα τώρα). Θυμάμαι τους σταφιδεργάτες ξυπόλητους με μια μαντίλα στον ώμο τους να σηκώνουν τα τσουβάλια 80-100 οκάδες τότε, και αργότερα κιλά. 

ΠΑΓΟΠΟΙΕΙΑ

του Δημήτρη Σάββα

Παγοποιεία (από άρθρο του Δημήτρη Σάββα στην εφημερίδα Πατρίδα)

 Στο Ηράκλειο υπήρχαν δύο παγοποιεία που έφτιαχναν πάγο. Αρχές της δεκαετίας του 50, κατασκευάστηκε στην πόλη μας το ψυγείο το οποίο βρίσκεται στο λιμάνι, το οποίο έφτιαχνε επίσης πάγο. 

 Έτσι, σαν παγοποιεία στο παλιό Ηράκλειο λειτουργούσαν το ψυγείο, το παγοποιείο 

του Λιανά και το πιο γνωστό που είναι το παγοποιείο του Μιστίλογλου. 

 Το ψυγείο έγινε, όπως προαναφέραμε, αρχές της δεκαετίας του ʼ50. Κατασκευάσθηκε με χρήματα προερχόμενα από το Σχέδιο Μάρσαλ και με υπεύθυνο εργολάβο τον αποσυρθέντα και συνταξιούχο αρχιμηχανικό του Λιμενικού Ταμείου Ευάγγελο Γιαμαλάκη, ο οποίος είχε και την επίβλεψη αυτού του έργου. Σκοπός της κατασκευής αυτού του έργου ήταν η συγκέντρωση των τυριών και άλλων τροφίμων γενικά αλλά και φρούτων, κυρίως σταφυλιών που η περιοχή μας είχε εκείνα τα χρόνια υπερπαραγωγή. Όλα τα παραπάνω προορίζονταν για εξαγωγές. 

Όπως όμως τονίσαμε στην αρχή, εκτός από την συντήρηση, το ψυγείο πουλούσε και πάγο, ειδικά στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του. Η μόνωση του ψυγείου δεν είχε γίνει με βάση τη σημερινή τεχνολογία ή με φελιζόλ, αλλά με διάκενο και σε πολλά σημεία με μπαντικούς, δηλαδή διπλούς τοίχους, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται το καλύτερο αποτέλεσμα.  Ακόμα και σήμερα οι μεγαλύτεροι στην ηλικία ξέρουν τη στάση Λιανά για τα λεωφορεία του Αστικού ΚΤΕΛ της πόλη μας. Εκεί βρισκόταν και το παγοποιείο του Λιανά, στη συμβολή των οδών Ικάρου και Εθν. Αντιστάσεως, εκεί που σήμερα είναι το Μπόουλιγκ Σέντερ και ίσως έπιανε και περισσότερο ακόμα χώρο κυρίως επί της οδού Ικάρου. Ο δρόμος που οδηγεί προς το λιμάνι ήταν ρυάκι. Απέναντι από του Λιανά, εκεί που σήμερα είναι το έπιπλο, λειτουργούσε κάποιος χαρουπόμυλος. Το παγοποιείο αυτό άρχισε τη λειτουργία του 

πριν από τον πόλεμο και τροφοδοτούσε κυρίως τα ανατολικά προάστια της πόλη μας, π.χ. Πόρος, Κατσαμπάς, Αλικαρνασσός, Πατέλες και πολλά χωριά προς τη μεριά αυτή, αφού ερχόταν με τα φορτηγά ο οδηγός και μαζί και ο βοηθός του, για να πάρουν πάγο, αλλά και να κάνουν και άλλες παραγγελίες που τους έδιναν οι κάτοικοι των χωριών.

 Το Παγοποιείο του Μιστίλογλου βρίσκεται στο κέντρο της πόλης στην πλατεία του 

Αγίου Τίτου. Το παγοποιείο αυτό τροφοδοτούσε με πάγο το κέντρο της πόλης μας αλλά και άλλες περιοχές.  Όλα ξεκίνησαν λίγο πριν τη Μικρασιατική καταστροφή όταν ο Γιώργος Μιστίλογλου 

φεύγει από την Κωνσταντινούπολη μαζί με τα εννέα παιδιά του και φτάνει στο Ηράκλειο για να ξεκινήσει μια νέα αρχή. Η εξυπνάδα του σε συνδυασμό με την μεγάλη όρεξη του για εμπλοκή στο βιομηχανικό τομέα της πόλης του Ηρακλείου, που εκείνη την εποχή βρισκόταν ακόμα σε αρχικό στάδιο, τον οδηγούν στην δημιουργία εργοστασίου για την παραγωγή χαλβάδων. Παράλληλα όμως ο Γεώργιος Μιστίλογλου ετοιμάζει και την κύρια ιδέα του που δεν ήταν άλλη από την δημιουργία του πρώτου εργοστάσιου παραγωγής πάγου για την πόλη του Ηρακλείου. Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 το πρώτο παγοποιείο στο Ηράκλειο έχει ολοκληρωθεί και αρχίζει άμεσα να γίνεται γνωστό σε όλο το νησί. Την επιχείρηση την χειρίζονται ο Γεώργιος Μιστίλογλου με την βοήθεια των τεσσάρων μεγαλύτερων παιδιών του, του Αριστομένη, του Αλβέρτου, του Χρήστου και του Διογένη. Από την πρώτη στιγμή το εργοστάσιο γίνεται απαραίτητο για το Ηράκλειο. Εξυπηρετεί όλα τα μαγαζιά του Ηρακλείου που χρειάζονταν πάγο όπως τα ψαράδικα, τα χασάπικα και τις αποθήκες τροφίμων αλλά και όλους τους απλούς πολίτες που κατέφθαναν στο παγοποιείο με κάθε είδους μεταφορικό μέσο για να προμηθευτούν πάγο για τα ψυγεία τους που μέχρι τότε λειτουργούσαν μόνο με πάγο και όχι με ηλεκτρικό ρεύμα. 

 Το παγοποιείο αντέχει ακόμα και τα δύσκολα χρόνια του εμφυλίου όπου οι Γερμανοί το χρησιμοποιούν για τη φύλαξη τροφίμων τους στα μεγάλα ψυγεία που διέθετε. Επιπλέον όλος ο Ελληνικός στρατός του νησιού αλλά και η Αμερικάνικη Βάση στις Γούρνες προμηθεύονταν πάγο από την οικογένεια Μιστίλογλου.  23

 Μέσα στη δεκαετία του ’50 ο Γεώργιος Μιστίλογλου βλέπει τα όνειρα του να γίνονται πραγματικότητα και απολαμβάνει την κάθε μέρα στο εργοστάσιο του. Το κλίμα στο εργοστάσιο μεταξύ αφεντικών και υπαλλήλων βελτιώνεται συνεχώς που μέχρι και κουμπαριές μεταξύ τους ενδυναμώνουν ακόμα περισσότερο τις καλές τους σχέσεις. 

 Στο τέλος του ’50 ξεκινάει η χρήση των ηλεκτρικών ψυγείων. Ο κόσμος αρχίζει να 

αγοράζει ηλεκτρικά ψυγεία και έτσι η ζήτηση του πάγου αρχίζει να μειώνεται. Ακόμη όμως και με τον ερχομό των ηλεκτρικών ψυγείων το παγοποιείο συνεχίζει την σημαντική του πορεία. Με το πέρασμα των χρόνων όμως η ζήτηση αρχίζει κάποια στιγμή και ελαττώνεται και το παγοποιείο αρχίζει να παίρνει μια καθοδική πορεία…μια πορεία που τελικά ποτέ ξανά δεν θα γυρνούσε στην αφετηρία της. 

 Γύρω στα μέσα του ’60 φτάνει στο Ηράκλειο ένας Κωνσταντινοπολίτης από τη Συρία, ο Ιωάννης Αντύπας, και ζητάει να γνωρίσει την οικογένεια Μιστίλογλου. Ο Ιωάννης Αντύπας, ψυκτικός, ίσως να έφτασε στο Ηράκλειο για να φτιάξει το δικό του παγοποιείο ψάχνοντας να βρει το μυστικό της επιτυχίας το Γ. Μιστίλογλου. 

 Καταλήγει όμως να αποκτάει την κυριότητα του εργοστασίου πληρώνοντας ένα 

σημαντικό ενοίκιο για εκείνη την εποχή. Έτσι λοιπόν, η ευθύνη του εργοστασίου περνάει στα χέρια του Ιωάννη Αντύπα ενώ τα αδέλφια Μιστίλογλου συνεχίζουν τις ζωές τους με μικρότερες επιχειρήσεις που είχαν δημιουργήσει όλα αυτά τα χρόνια. Ο Γεώργιος Μιστίλογλου ανακουφίζεται αφού ήταν πλέον μεγάλος σε ηλικία και το εργοστάσιο είχε αρχίζει να τον κουράζει. 

 Η κατάσταση όμως ακόμα και μετά τον ερχομό του Αντύπα δεν αλλάζει και πολύ. Η 

δουλεία ελαττώνεται ακόμα περισσότερο και τα πράγματα δείχνουν να χειροτερεύουν. Πλέον κάθε νοικοκυριό έχει το δικό του ψυγείο και ο πάγος δεν είναι πια τόσο απαραίτητος. Δεν φτάνει όμως μόνο αυτό. Δύο νέα παγοποιεία αρχίζουν να λειτουργούν στο Ηράκλειο, του Λιανά στον Πόρο και το Κρατικό στο Λιμάνι. Από τα μέσα του 1960 το παγοποιείο ξεκινάει την αντίστροφη μέτρηση. Ο ανταγωνισμός είναι πλέον πολύ μεγάλος και ο Ιωάννης Αντύπας πασχίζει να κρατήσει την επιχείρηση «ζωντανή». Οι πελάτες συνεχώς και ελαττώνονται και το κλίμα στο εργοστάσιο αλλά και στην οικογένεια αρχίζει να φορτίζεται. 

 Οι υπάλληλοι του εργοστασίου τον θυμούνται τα τελευταία βράδια πριν το μοιραίο 

τέλος του παγοποιείου όπως δεν τον είχαν ξαναδεί ποτέ. Εκείνο το τελευταίο βράδυ της 23η Νοεμβρίου 1969 ο Αντύπας έμοιαζε πιο σκεπτικός από ποτέ. Είχε μια περίεργη ηρεμία λες και όλη μέρα γυρόφερνε κάτι στο μυαλό του. Οι υπάλληλοι τον παρατηρούσαν χωρίς να τον ρωτήσουν τίποτα. Κάποια στιγμή εκείνος τους ζήτησε να φύγουν…να φύγουν πιο νωρίς από ότι θα έπρεπε ισχυριζόμενος ότι δεν ήταν καλά και ότι θα έπρεπε να κλείσουν το εργοστάσιο. Εκείνος παρέμεινε εκεί…ακουμπισμένος στα μηχανήματα…Κανείς δεν ήταν εκεί για να μπορέσει να μαρτυρήσει τι ακριβώς συνέβη εκείνο το βράδυ στο υπόγειο του εργοστασίου. 

 Τα αποκόμματα των εφημερίδων των επόμενων ημερών περιγράφουν ακριβώς το 

θέαμα που αντίκρισαν οι κάτοικοι της περιοχής του Αγίου Τίτου το επόμενο ακριβώς πρωί και το θέαμα που έκρυβε το παγοποιείο μετά από εκείνο το τελευταίο βράδυ. . Το τελευταίο βράδυ όσοι τον είδαν τον θυμούνται συνοφρυωμένο και σκεπτικό. Θα πίστευε ότι τα αδέλφια τον ξεγέλασαν, αλλά και αδυνατούσε να αντιμετωπίσει τις τεράστιες υποχρεώσεις του. Κάπως έτσι πήρε την απόφαση. “Μου το φόρτωσαν θα τους το επιστρέψω αλλά όχι όπως μου το έδωσαν”. Έβγαλε από την προηγούμενη αεροπορικό εισιτήριο για την πρώτη πρωινή πτήση και το απόγευμα περίμενε στο γραφείο του μέχρι το εργοστάσιο να αδειάσει. Περίμενε υπομονετικά να φτάσει η ώρα και όταν όλα ήταν έτοιμα έγινε το μακελειό. Οι εργάτες της πρωινής βάρδιας που φτάνουν εκείνη την ώρα, φορούν μάσκες και κατεβαίνουν στο υπόγειο. Ο Αντύπας έχει σπάσει όλες τις ηλεκτρικές εγκαταστάσεις και μαζί τα έμβολα των συμπιεστών που διοχέτευαν την αμμωνία στις παγοκυψέλες. Η μεγάλη βαριά παρατημένη στο τσιμέντο και ο χρήστης ήδη μακριά. Ο ίδιος ο Αντύπας ταξίδευε για Αθήνα και μετά ποιός ξέρει για πού. Οι προσπάθειες για την ανεύρεσή του ακόμα και μέσω Ιντερπόλ δεν  24ευοδώθηκαν. Ο Αντύπας θα πέθανε άγνωστο πότε, έχοντας πάρει την εκδίκησή του. Το παγοποιείο που “του φόρτωσαν” δεν θα δουλέψει άλλο

ΤΑΜΠΑΚΑΡΙΑ

 Τα Νταμπακαριά είναι τούρκικη λέξη και μεταφράζεται βυρσοδεψεία. Τώρα 

βυρσοδέψης είναι ο τεχνίτης που κατεργάζεται τα δέρματα. Σύνθετη λέξη κι αυτή από το βύρσα που σημαίνει δέρμα και δέψη που σημαίνει κατεργασία. 

 Τα βιοτεχνικά αυτά εργαστήρια άρχιζαν από την οδό Κισσάμου πίσω από το 

σταφιδεργοστάσιο Αφών Κωνσταντινίδη, ως την οδό Μελησσινών στο εργοστάσιο 

Τζωρτζάκη, την οδό Δαμβέργηδων και σε πολλά άλλα σημεία της Ξύλινης Ντάμπιας. 

 Στα εργαστήρια αυτά επεξεργάζονταν τα φρέσκα δέρματα των αιγοπροβάτων και 

βοδιών ειδικευμένοι εργάτες, που τους λέγανε νταμπάκηδες. 

 Τα Νταμπακαριά ήσαν στα παλιά χρόνια όλα τούρκικα, ως το 1902 που ήλθε ο 

Αθηναίος βυρσοδέψης Βρασίδας Σαντελής και άνοιξε το πρώτο χριστιανικό νταμπάκικο με τον άριστο τεχνίτη νταμπάκη, από το Αϊβαλή, Παναγιώτη Καραβιώτη, που παντρεύτηκε εδώ και τα παιδιά του Θεμιστοκλής και Δημήτρης εξακολούθησαν την τέχνη του πατέρα τους. Μετέπειτα ανοίξανε περί το 1914 οι αδελφοί Σχολιάδη και ο Φώτης με τον αδελφό του Ματθαίο Ζαχαριουδάκη, καθώς και ο Φώτιος Πουλιανάκης. Υπήρχαν την εποχή εκείνη 40 νταμπάκικα που δούλευαν 150 - 200 εργάτες - τεχνίτες νταμπάκηδες και κατέργαζαν τομάρια κίτρινα, βακέττες, βιδέλα, σαρατσόπετσα, προβιές και όλα τα δερμάτινα είδη. Οι πιο ονομαστοί - Τούρκοι νταμπάκηδες ήταν ο Αλής Τουμπαράκης, ο Μουσταφάς Μπαχράκης και Σελίμ Αχμετάκης. 

 Το 1922 ήρθανε οι Μικρασιάτες ταμπάκηδες Μανώλης Χατζηθεοδώρου, Μανώλης 

Αρξαλής, Νικ. Κουβαρντόγλου, ο Βαγγέλης Γιαννουλάκης, ο Κων. Τσίχλας και ο Γεώργιος Βογιατζάκης με τον Παπαγγελή και ανοίξανε νταμπακαριά και οι ντόπιοι αδελφοί Δράκος και Μανώλης Γαλιφιανάκης, ο Σπύρος και Γιάννης Σχολιάδης, καθώς και ο Θεμιστοκλής και ο Δημήτρης Καραβιώτης”. 

 Τα βυρσοδεψεία της πόλης μας στην αρχή ήταν στην περιοχή της Χανιώπορτας. Η 

πόλη σιγά - σιγά επεκτείνονταν, μεγάλωνε πληθυσμιακά, οι συνθήκες υγιεινής απαιτούσαν την μετεγκατάστασή τους. Έτσι αργότερα τα βυρσοδεψεία μετακομίζουν στον κόλπο του Δερματά κι εκεί αναπτύσσονται. Τα χρόνια περνούν και οι ίδιοι προαναφερόμενοι λόγοι τ’ αναγκάζουν σε νέα μετακόμιση, στην περιοχή του Στομίου. Η μεταφορά των ταμπακαριών στο Στόμιο, έγινε το 1936, πριν από τον πόλεμο. 

 Στη δεκαετία του ’70, στο Στόμιο, υπήρχαν 13 ταμπακαριά. Μια έντονη οσμή και μια 

αφόρητη βρόμα έβγαζαν οι προβιές σε συνδυασμό με τα σμήνη εντόμων, τις μυίγες, τις σφίγγες, τα κουνούπια και τους λινόσβουρους αλλά και τα ακάθαρτα νερά που πετούσαν εδώ κι εκεί οι νταμπάκηδες. Δίκαια η αστυνομία και η υγιεινομική Αρχή, με συνεχείς πιέσεις, προσπαθούσαν ν’ αντιμετωπίσουν το συγκεκριμένο πρόβλημα στη μακρινή, για την εποχή εκείνη, περιοχή του Στομίου, που συνδύαζε τη θάλασσα και τα νερά του ποταμού

ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΙΑ

Η παλιά Ηλεκτρική δεν υπάρχει πια. Παρά το γεγονός ότι το κεντρικό κτίριο είχε 

κηρυχθεί διατηρητέο, κατεδαφίστηκε, για να πάρει τη θέση του νέο κτίριο, αυτό του 

Μουσείου Φυσικής Ιστορίας. Μοναδικό απομεινάρι η νότια πρόσοψή του θα θυμίζει το πρώτο ηλεκτρικό εργοστάσιο της πόλης, που αρχικά κατασκευάστηκε για τις ανάγκες του λιμανιού της, συνδέθηκε με την ιστορία των βιομηχανικών της κτιρίων, -που πρώτα απ όλα τα άλλα κτίρια ηλεκτροδοτήθηκαν- και, στη συνέχεια, ηλεκτροδοτήθηκε σταδιακά όλη η πόλη από την πρώτη Δημοτική Επιχείρηση Ηλεκτρισμού, πολύ πριν δημιουργηθεί η Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού. 

 Άλλα τρία από τα κτίρια ή συγκροτήματα κτιρίων κατεδαφίστηκαν: το Σαπωνοποιείο κατεδαφίστηκε πλήρως, εν μέρει κατεδαφίστηκε το Μαρμαράδικο όπως επίσης ένα μεγάλο μέρος από τα Ταμπακαριά. Να κατεδαφιστούν κινδυνεύουν και οι Αλευρόμυλοι. Τη δεκαετία του 2000 κατεδαφίστηκε το Σαπωνοποιείο στην Σοφοκλή Βενιζέλου, Μελισσηνών και Δαμβέργηδων, παρά το γεγονός ότι ήταν ένα από τα 400 περίπου αξιόλογα κτίρια που είχαν καταγραφεί από τη μελέτη της παλιάς πόλης. Στη θέση του υψώνεται πολυκατοικία. 

 Το εργοστάσιο καταλάμβανε ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο και αποτελούσε ένα 

σύνολο μαζί με τους, δυτικά από αυτό, Αλευρόμυλους. Τα κτίρια του συγκροτήματος των Αλευρόμυλων είναι επίσης προτεινόμενα για διατήρηση από την καταγραφή των αξιόλογων κτιρίων και παραμένουν έτσι στην αναρτηθείσα πολεοδομική μελέτη της συνοικίας της Αγίας Τριάδας αλλά δεν έχουν κηρυχθεί διατηρητέα. 

 Από το Μαρμαράδικο της οδού Ικάρου παραμένει περίπου το ένα τρίτο του 

κτίσματος, όπου αντιστοιχούν οι τρεις φεγγίτες που φαίνονται στο ανατολικότερο τμήμα. Στη θέση του υπόλοιπου εκτείνεται ο χώρος στάθμευσης παρακείμενου κέντρου διασκέδασης. 

Τα Ταμπακαριά αποτελούσαν «ένα αξιόλογο σύνολο με δυνατότητα αξιοποίησης τους για διάφορες χρήσεις». Η «λύση» που προκρίθηκε ήταν τη θέση των ανατολικότερων από αυτά να καταλάβει η δυτική παραλιακή λεωφόρος. Από το δυτικό τμήμα του συνόλου συνεχίζει να περνάει ο παλιός δρόμος. Τα κτίρια που βρίσκονται νότια του δρόμου έχουν ενταχθεί σε οικοδομικά τετράγωνα του σχεδίου πόλης.

ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑ Σ

6ο ΕΠΑΛ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

ΦΩΤ ΑΡΧΕΙΟ - ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣ